خصوصیات گیاهشناسی:
“کُنار” یا “سدر” درختی از تیره عنابیان است که بیش از سه هزار سال عمر می کند.
این درخت تیغ دار، نسبتاً کوچک که ارتفاع آن به 5ـ3 متر می رسد. برگ ها متناوب، مدور، در پائین تقریباً قلبی شکل، تخم مرغی یا دراز – پهن با گوشوارک تیغی شده، دارای گل های پنج پر و محوری، ظاهر شده بطور دسته ای در پایه برگ ها و کرک پوش است. میوه شفت گوشتدار، کروی، به بزرگی تقریباً یک گیلاس با هستۀ چوبی یا استخوانی می باشد. میوه آن را به عربی نبق گویند. برگ های سائیده کنار را سدر گویند.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
گیاه قابض، ملین، تقویت کننده عمومی و مقوی معده است. برای تسکین دندان درد به صورت دهانشویه به کار می رود.
دم کرده آن برای شستشوی چشم، میوه آن برای درمان برونشیت، سرفه و سل و جوشانده برگ آن برای درمان سرماخوردگی و افزایش فشار خون استفاده می شود. از برگ این گیاه برای شستشوی موی سر و بدن استفاده می شود. همچنین بعنوان ضدعفونی کننده و ضد قارچ مصرف موضعی دارد. از میوه آن به عنوان خشک کننده و قابض برای رفع ناراحتی های ناشی از صفرا استفاده می شود. برگ های له شده آن را برای رفع ناراحتی پوست، خارش، جرب و جوش و کورک روی پوست می اندازند.
در طب گذشته از سدر جهت بهبود زخم ها و شستشوی موی سر و بدن استفاده می شده است.
اثرات ضد میکروبی و ضد قارچی به خصوص اثرات ضد کاندیدا آلبیکانس از گیاه گزارش شده است.
برای درمان انگل های موضعی (پوستی) استفاده می شود. جوشانده برگ آن در درمان علائم سرماخوردگی مۆثر است و فشارخون را افزایش می‌دهد. از ضماد برگ آن در قدیم برای نرم کردن و درمان ورم و زخم ها استفاده می کردند. شستشوی موی سر با سدر باعث تمیزی و تقویت رشد مو شده و هنوز هم به همین منظور از آن استفاده می شود. به طوری که بسیاری از صنایع آرایشی از عصاره برگ آن انواع شامپوها را تهیه می کنند. مصرف خوراکی میوه سدر برای درمان برونشیت، سرفه و سل مفید است. میوه دارای طبیعت سرد و خشک و نارس آن قابض و نفخ زاست.
سرخ کرده و بوداده میوه سدر بسیار قابض و برای اسهال و زخم های روده و تب مفید است. در گذشته از سدر بیشتر برای درمان زخم ها و شستشوی سر و بدن استفاده می کردند.
در حیوانات آزمایشگاهی، کاهش قند خون با مصرف برگ سدر گزارش شده است.
چوب درخت سدر بسیار سخت و بادوام است و در قدیم برای ساختن اجزای مختلف خانه ها به کار می رفت. درخت سدر آفت ندارد و موریانه کمتر می تواند به آن آسیب برساند. همچنین زغال تهیه شده از چوب سدر جهت تولید حرارت ایده آل است.
در منابعی اشاره شده که زنان قدیم مصر با شانه های چوبی ساخته شده از درخت سدر موهای خود را شانه می کردند.
ترکیبات شیمیایی:
برگ سدر دارای تانن و استرول های گیاهی مانند بتاسیتوسترول، بتاسیتوسترول گلوکوزید و همچنین دارای ساپونین می باشد که عامل کف کنندگی آن می باشد. ابلین لاکتون از دستۀ ساپونین های استروئیدی است و به علت فراوانی در برگ سدر، می تواند بعنوان ماده اولیه برای تهیه هورمون های استروئیدی به کار رود. از عصاره بوتانلی برگ های سدر، چهار ساپونین گلیکوزید به نام های کریستینین های A,B,C,D جدا گردیده است.
میوه کنار خوراکی است. کنار میوه مغذی و سرشار از ویتامین C و مقادیر نسبتاً خوبی از ویتامین B ،E و محتوی کلسیم، فسفر و آهن است. ارزش غذایی میوه کنار از لحاظ پروتئین، مواد معدنی، کلسیم، فسفر، کاروتن و ویتامین از سیب غنی تر و میزان کالری و ویتامین سی آن نسبت به پرتقال بیشتر است. میوه آن به راحتی هضم و اثر ملین آور دارد و گوشت میوه آن شیرین و خوشمزه است. کنار در ماه های دی و بهمن به بازار می آید و تا اواخر فروردین عرضه می شود. کنار با قیمتی ارزانتر نسبت به سایر میوه ها در دسترس است.
