خصوصیات گیاهشناسی:
“چویل” گیاهی است که دارای برگ هایی شبیه گیاه خوراکی شوید یا شید و رازیانه از تیره ی چتریان با برگ هایی کشیده تر و ساقه ای ترد و بسیار لطیف بوده و در روزهای نخستین شکفتن و رویش، برآمده از غلافی سفید رنگ که سبزی آن را زیباتر نمایان می کند، می باشد.
قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، ساقه و گل های آن می باشد.
زمان برداشت چویل در فصل بهار برای گل و ساقه، اواخر تابستان و پاییز برای برداشت میوه ها می باشد.
جنس Ferulago واجد 7 گونه در ایران می باشد و اغلب گونه های آن از گیاهان با ارزش مرتعی محسوب می شوند. از این گونه در استان های غربی کشور به عنوان ماده غذایی جهت معطر نمودن روغن حیوانی استفاده می شود.
شرایط محیط رشد:
مناطق پراکنش این گیاه در ایران، استان های کردستان، همدان، اراک، لرستان، فارس، قزوین، کرمانشاه و چهارمحال و بختیاری، ارتفاعات دالاهو، کوه پراو، کوه شاهو، در ارتفاعات 2200 متری کوه سفید در دهدز و کوه گره در چهار محال وبختیاری و نیز در بلندترین نقطه ی استان خوزستان یعنی کوه برفگیر منگشت با 3300 ارتفاع می باشد.
این گیاه در کوهستان های برف گیر و سرسبز سرزمین بختیاری ( ییلاقات) و ارتفاعات زیبای اورامانات در فصل بهار و اوایل اردیبهشت با ذوب شدن نخستین توده های برف از روی زمین و صخره ها و همزمان با رویش قارچ خوراکی، کرفس، تره کوهی، بن سرخ و دیگر گیاهان دارویی و خوراکی رویش خود را آغاز می کند و عمر آن بیش از یکماه تجاوز نمی کند. و لطافت و زیبایی خود را همچون عروسی سبزپوش در آغاز رویش نخستین گیاهان از دل طبیعت خدادادی به تماشای صخره های سخت و کوهستان های پر از رنگ و بوی خوش دیگر گیاهان می گذارد. در هنگام رویش این گیاه می توان از چند متری عطر و بوی خوش و بی مانند آن را به مدد نسیم روح نواز کوهستان به خوبی حس کرد. در فرهنگ و زندگی مردمان لر بختیاری و نیز در ابیات تغزلی محلی گیاه چویل به عنوان نماد سرسبزی و خوش بویی جایگاه ویژه و کم نظیری دارد و همچنین در نامگذاری نوزادان به عنوان نام دختر نیز استفاده می شود.
چویل در زندگی روزمره و عشایری بختیاری برای خوش عطر نمودن بعضی مواد غذایی و خوشبو نمودن مشک های تازه ساخته و پرداخته شده از پوست بز یا میش استفاده می شده است. همچنین از چویل به عنوان گیاهی برای ضد عفونی فضای محل زندگی نیز استفاده می کرده اند. زنان عشایر لر بختیاری پس از اینکه پوست بز را برای حمل و نگهداری روغن حیوانی دباغی نمودند و جداره ی داخلی آن را پرداخته نمودند (جداره ی بیرونی پوست را به همان شکل باقی می گذارند تا وجود موهای کوتاه روی پوست بز مانع از تراوش روغن از طریق منافذ پوست به بیرون شود در صورتی که برا ی تهیه مشک آب و جهت تبادل حرارت و خنک نگهداشتن آب جداره ی بیرونی پوست را نیز دباغی می کنند) و نام آن را “خیگ” می گویند مقداری از برگ ها و ساقه ی این گیاه علفی را درون خیگ روغن می گذارند تا ضمن خوش عطر و بو نگهداشتن روغن در فصل زمستان که این روغن را مصرف می کنند خود را از عطر و بوی چویل محروم نکنند.
متاسفانه نسل چویل نیز همانند کرفس کوهی، تره ی کوهی، بن سرخ، اندشت، اوندوول و سایر گیاهان خوراکی و دارویی به دلیل مصرف بی رویه و عدم وجود برنامه های حفاظتی و احیاء رو به نابودی است. در صورتی که عطر بی مانند این گیاه و سایر خواص در صورت انجام تحقیقات و احیاء، کشت و پرورش آن به شکل آزاد و گلخانه ای می تواند در صنایع عطرسازی و غیره مورد استفاده قرار گیرد.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
از برگ و ساقه های این گیاه به عنوان معطرکننده در ظرف محتوای روغن استفاده می کنند و از میوه ی پودر شده آن به عنوان معطرکننده غذا استفاده می کنند و گاهی کارکردی شبیه گلپر دارد.
گیاه چویل بهترین ماده برای تولید عطر و کرم است. از یک کیلوگرم بوته سبز چویل 12صدم درصد اسانس به دست می آید و گل های باز نشده چویل در معطر کردن روغن حیوانی و دیگر فرآورده های لبنی کاربرد زیادی دارد.
تحقیقات حاکی از آن است که در گیاه چویل ماده مؤثره و نگهدارنده قوی برای مواد لبنی وجود دارد.
چویل در درمان بسیاری از بیماریهای گوارشی نیز کاربرد دارد.
تکثیر:
تکثیر این گیاه از طریق کشت بذرهای آن صورت می گیرد.
