Passiflora incarnata گیاهی است زینتی، بالارونده و چند ساله از جنس Passiflora در خانواده Passifloraceae بومی آمریکای جنوبی، برزیل و آرژانتین که دارای بوته‌ای بلند است. ساقه آن به درختان مجاور می‌پیچد و بالا می‌رود از این رو آنرا پیچ ساعتی نیز می‌نامند
ساقه ها می تواند صاف و یا کرکدار باشد. گل ساعتی که معروف به Passion Fruit است، میوه ای بیضی شکل با دانه های متعدد قابل خوردن دارد. پوست این میوه در صورت رسیدن ظاهر خشک و چروکیده پیدا می کند. میوه در ابتدا سبز و سپس نارنجی می شود. میوه آبدار این گیاه در گذشته میوه محبوب بومیان آمریکا در آمریکای جنوبی بوده است.
این گیاه بیشتر در آمریکای جنوبی و کشورهای آرژانتین، پاراگوئه، اروگوئه و برزیل یافت میشود. این گیاه اگر چه اغلب در زمستان ها می‌خشکد یا از بین می‌رود در سال بعد قوی‌تر از سال قبل مجدداً رشد و نمو میکند.
گل های زیبا و بزرگ آن معطر بوده و دارای کاسبرگ و گلبرگ های بزرگ به رنگ سفید، صورتی و میخکی است که گل آذین یا سنبله ای با رشته‌های رنگین آبی یا سایه دار شده‌ای با رنگ‌های سفید و ارغوانی در قسمت مرکز هر گل آن وجود دارد. گلدهی معمولا در ماه های جولای( تیر- مرداد) صورت می گیرد.
برگ‌های آن بیضی شکل، متناوب و شبیه برگ نخل است و بصورت نیمه سبز بوده و بر روی ساقه‌های مربع یا چهارگوش سبز، ظاهر می‌شوند که آنها نیز به وسیله رشته‌های چسبنده یا زائده های سبز و لاغر پیچنده و بالا رونده ای، نگهداری یا حمایت می شوند.
این گیاه خاکهایی حاصلخیز و با زهکشی خوب را می پسندد و به راحتی در این خاکها رشد می کند. در مناطق معتدله این گیاه چندین سال عمر میکند گل ساعتی تا دمای منفی 15 درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل می کند. همچنین گل ساعتی محلهای افتابی و خاکهای اسیدی را بیشتر ترجیح میدهد. گرده افشانی این گیاه توسط حشرات انجام می شود. پراکندگی گل ساعتی معمولا در بیشه زارها، حاشیه رودخانه ها ، چراگاه های رها شده، حاشیه جاده ها و به طور کلی در مناطقی است که نور فراوانی وجود دارد. گل ساعتی به راحتی از طریق بذر و قلمه تکثیر میشود.
تمام اندامهای این گیاه خاصیت دارویی دارند. گل ساعتی حاوی فلاونوئید ها تا 5/2 درصد است که شامل مشتقات گلیکوزیدی است مثل: ویتکسین1، ساپونارین، اورینتین، همواورینتین، شافتوزید، ایزو شافتوزید، ویسنین و … . همچنین دارای مقادیر کمی از گلیکوزیدهای سیانوژنیک بویژه ژینوکاردین، مقادیر ناچیزی از یک روغن فرار که حاوی ترکیباتی مانند لیمونن و اوکالیپتول و کومن و آلفا – پینن و … است. در این گیاه مقادیر بسیار ناچیز و متغیری از آلکالوئید های ایندول( کمتر از 01/0 تا 09/0 درصد) وجود دارد که بطور عمده شامل هارمان، هارمول، هارمالین، هارمین و هارمالول می باشد. البته بعضی از منابع به طور کلی وجود این آلکالوئید ها را در این گیاه رد میکنند. حضور ترکیبات دیگری مانند مالتول و اتیل مالتول (مشتقات گاما – پیرول) ، پاسیکول (یک پلی استیلن) ، اسیدهای چرب ، اسید فرمیک، اسید بوتیریک، سیتوسترول، استیگماسترول، قند و صمغ نیز در این گیاه گزارش شده است. این گیاه حاوی فلاونوئید و آلکالوئیدهای گروه هارمالا( Harmala) واسیدسیانیدریک است. در میوه آن اسید سیتریک، پرولین ، مالتول و اتل مالتول است . یکی از ترکیبهای فعال این گیاه بنزوفلاوون است که با آنزیمهای آروماتاز پیوند برقرار کرده و مانع از فعالیت آنها می شود در نتیجه از اکسیداسیون تستوسترون و تولید استروژن جلوگیری می کند. این ترکیب علائم ناشی از ترک مورفین، نیکوتین، الکل و بنزودیازپین ها را هم کاهش می دهد. از خواص دیگر این ترکیب ضد سرفه بودن آن است.
طبع گل ساعتی گرم است. از خواص مهم این گیاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
آرامبخش و ضد اضطراب: ناشی از کرایزین می‌باشد که بر روی گیرنده های بنزودیازپینی اثر مثبت دارد و نیز ناشی از مالتول بوده که اثرات آرامبخشی دارد( برخلاف هارمالین و هارمین). در مطالعه ای نشان داده شد که عصاره گل ساعتی به اندازه اگزازپام در کاهش علائم اضطراب موثر است و هیچ تفاوت معنی داری بین این دو شیوه درمانی دیده نشد اما اگزوزپام اثر سریعتری داشت. از سویی دیگر، مشکلات بیشتری در رابطه با اختلال عملکرد شغلی در افرادی که اگزازپام دریافت میکردند دیده شد. در نتیجه عصاره گیاه گل ساعتی یک درمان موثر اختلال اضطراب فراگیر می‌باشد و بروز کمتر نقص عملکرد شغلی ناشی از آن نسبت به اگزازپام میتواند یک مزیت محسوب شود. مطالعات Kamaldeep Dhawan و همکارانش خاصیت ضد اضطرابی این گیاه را بر روی موشها ثابت می کند.
محرک مغز: بواسطه هارمالین و هارمین که آنزیم منوامین اکسیداز( MAO) را مهار کرده و باعث تحریک مغز میگردد.
خواب آور: اثر خواب آوری ملایم داشته و معمولا برای این اثر همراه گیاهان دیگر استفاده میگردد. مالتول و اتل مالتول هر دو روی دستگاه اعصاب مرکزی عمل مسکن دارد و تاثیرآن در زمان خواب از هکسوباربیتون بیشتر است. گیاه گل ساعتی دارای اثرات ضد اسپاسم، خواب‌آور و آرام بخش می‌باشد که به صورت وسیع در اشکال داروئی قطره و قرص به‌صورت ساده و یا مخلوط با سایر گیاهان دارویی نظیر والریان (سنبل الطیب) عرضه و مصرف میگردد. مطالعات نشان می دهد که مصرف دم کرده این گیاه می تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. در اروپا پودر این گیاه را به چای اضافه می کنند.
باز کننده عروق: بواسطه اثر الکالوئید های گیاه می‌باشد.
ترک اعتیاد: در مصرف توام با داروهای ترک اعتیاد باعث کاهش اضطراب، بی‌خوابی،اسپاسم عضلانی و دیگر علائم حین ترک اعتیاد میگردد.
در مصارف داخلی به عنوان مسکن ، خواب آور ملایم ، هیستری ، اسهال ، اسهال خونی ، درد عصبی ، تپش عصبی قلب یا تاکی کاردی ،آنتی اسپاسمودیک یا ضد اسپاسم و ضد انقباض ،ضد درد عصبی ، آسم نامنظم ، قاعدگی دردناک یا دیسمنوره و بواسیر به کار می رود . قطره پاسی‌فلور که از برگ و میوه و گلهای آن تهیه میگردد را می‌توان در ناراحتی‌های عصبی،اضطراب ضعف اعصاب، هیستری و اسپاسم و تنش‌های عضلانی به کار برد. از این گیاه آدامسی تهیه شده است که مسکن است.
ریشه گیاه گل ساعت سمی است ولی به‌مقدار کم برای کشتن کرم معده می‌توان استفاده کرد.
گل ساعت در موارد عروق کرونر قلب، مالیخولیا، تشنج، پرش اعضاء، تشویش، تقویت و تپش قلب و همچنین تنظیم قاعدگی مصرف می شود. از این گیاه برای درمان بیماری های مربوط به معده که ناشی از اضطراب و استرس باشد هم استفاده می شود. برخی افراد از ضماد برگ این گیاه برای درمان زخم ها، التهابها، هموروئید و سوختگی ها استفاده می کنند.
شل کننده عضلات: شل کننده عضلات اسکلتی می‌باشد (ولی بر روی عضلات رحم اثر انقباضی دارد)
آفات این گیاه عمدتا پروانه و قارچ بوتری تیس هستند.
تکثیر بذر گل ساعتی به این صورت است که بذور را در اوایل بهار که دمای هوا در حدود 18 تا 21 درجه سانتی گراد است در خاکهایی با زهکشی خوب می کارند. البته جوانه زنی بذور گل ساعتی به کندی صورت میگیرد و نامنظم می باشد.
تکثیر گل ساعتی از روش قلمه گیری هم به این صورت است که ساقه های نیمه رسیده یا نیمه خشبی را در فصل تابستان از گیاه جدا میکنند و در ماسه کشت میدهند. تحقیقات جدید نشاندهنده اینست که می توان این گیاه را به صورت مکمل در گلخانه های خیار کشت نمود. که این کار فواید زیادی دارد. به طور مثال در شهرهایی مثل یزد که گرمی هوا مانع از رشد بهینه گل ساعتی است می توان از این روش بهره گرفت.
احتیاط:
مصرف این دارو، در کودکان زیر دو سال و در افرادی با سابقه آلرژی غذایی وگیاهی منع شده است.
مقدار مصرف در افراد بالای ۶۵ سال باید از مقادیر کم شروع شده و میزان مصرف به مرور افزایش یابد تا به حد افراد عادی برسد.
با اثر گذاشتن بر روی پلاکت‌ها منجر به افزایش احتمال خونریزی مخصوصا در حضور داروهای ضد انعقاد میگردد.
مصرف همزمان با داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین(Carbamazepine)، فنی توئین(Phenitoine)، سدیم والپروات(Valproate sodium)، باربیتوراتها مانند فنوباربیتال(Phenobarbital)، بنزودیازپین ها مانند دیازپام( Diazepam)، ضد افسردگی های سه حلقه‌ای مانند امی‌تریپتیلن( Amitriptilene)، آنتی هیستامین ها مانند دیفن هیدرامین( Diphenhydramine) منجر به افزایش حالت خواب آلودگی و اختلال در هشیاری میگردد.
مصرف توام با داروهای مهار کننده منو آمینو اکسیداز MAOIممنوع است.
از علائم جانبی این گیاه می توان به این موارد اشاره کرد: گیجی، آشفتگی، عدم تعادل فعالیت ماهیچه ها و عضلات قلب، تغییر سطح هوشیاری و التهاب رگهای خونی. علاوه بر این موارد گزارشاتی در ارتباط با تهوع و استفراغ، ضربان سریع قلب و نامنظم شدن ضربان قلب نیز ارائه شده است.
حداقل 2 هفته قبل از عملهای جراحی نباید از این گیاه استفاده نمود زیرا ترکیبات موجود در این گیاه بر روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته و ممکن است عوارض جانبی داروهای بیهوشی را افزایش دهد.
بعلت اثرات منقبض کننده بر روی عضلات رحم سقط زا بوده و مصرف آن ممنوع است.
بدلیل ورود به شیر و اثرات ناشناخته مصرف آن ممنوع است.
در هرحالت باید زیر نظر پزشک و با مشورت کارشناسان گیاه‌درمانی مصرف شود.
هارمالین(نوشدرمان)ولد فلور(نیاک) از فراورده های موجود در بازار هستند که از این گیاه تهیه شده اند.
