خصوصیات گیاهشناسی:
هل گیاهی علفی، چندساله و همیشه سبز است. این گیاه متعلق به تیره زنجبیل می باشد. منشأ این گیاه جنوب هند و سریلانکا گزارش شده است. ارتفاع آن متفاوت و بین 2 تا 2.5 متر می باشد. اگرچه در برخی مناطق ارتفاع آن به 4 متر نیز می رسد.
برگ های این گیاه طویل، نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره بوده و در ناحیه ی رگبرگ ها کم و بیش کرکدار است.
هل از سیستم ریشه ای نسبتاً قوی برخوردار است و دارای ریشه اصلی و ریزوم ها می باشد. از ریزوم ها، ساقه های متعدد رویشی و همچنین ساقه های گل دهنده به طول 60 تا 120 سانتیمتر منشعب می شوند. ساقه های گل دهنده دی ماه ظاهر شده و بطور مستقیم یا بعضاً بصورت خوابیده روی زمین قرار می گیرند.
گل ها در این گیاه کوچک، دوجنسی و به رنگ سفید یا سبز روشن است. این گل ها به تدریج از فروردین تا مرداد و حتی در برخی شرایط اقلیمی تا شهریور ماه ظاهر می شوند. طول گل ها 3 تا 4 و پهنای آن به 1.5 تا 1.7 سانتیمتر می رسد.
میوه هل کپسول سه خانه ای، بیضی شکل و به رنگ زرد یا سبز روشن است. طول میوه تازه متفاوت است و به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی داشته و بین 1 تا 5 سانتیمتر است.
داخل هر میوه هل 12 تا 50 عدد دانه وجود دارد. رنگ دانه ها قهوه ای تیره و سطح آنها ناصاف، کم و بیش قلبی شکل و یا به شکل مثلث است. وزن هزاردانه 22 تا 23 گرم است.
شرایط محیط رشد:
منشأ هل، نواحی گرم و حاره ای گزارش شده است. ازاینرو این گیاه در طول رویش به نور کافی، آب فراوان و گرمای مناسب نیاز دارد.
هل در اقلیم هایی که بارندگی سالانه ان بین 1500 تا 7000 میلیمتر می باشد، می روید. بارندگی باید در طول رویش گیاه از پراکنش مناسبی برخوردار باشد.
این گیاه را می توان در ارتفاعات 760 تا 1500 متر از سطح دریا کشت کرد. کشت هل در ارتفاعات بالاتر (بیش از 1500 متر از سطح دریا) مناسب نبوده و سبب محدودیت در رشد گیاه می شود. اگرچه دمای مناسب برای رویش هل 10 تا 35 درجه سانتیگراد می باشد ولی در درجه حرارت های بین 30 تا 35 درجه سانتیگراد به خوبی می روید.
رویش هل در دمای پایین تر از 10 درجه سانتیگراد مناسب نبوده و گلدهی را با مشکل مواجه می کند و از عملکرد محصول نیز به شدت کاسته می شود.
هل در طول رویش به وزش باد بسیار حساس است و کشت آن در مناطق بادخیز سبب کاهش شدید عملکرد محصول می شود. از اینرو، کشت گیاه هل در نواحی بادخیز توصیه نمی شود. مگر آنکه کشت در پناه بادشکن های مناسب صورت گیرد. هل خاک های سنگین رسی و لوم رسی را ترجیح می دهد. این گیاه به آب ایستایی بسیار حساس بوده و این عمل سبب کاهش محصول و گسترش بیماری های قارچی می شود.
پی اچ مناسب خاک برای رشد و نمو گیاه هل بین 4.2 تا 6.8 می باشد.
با توجه به نیاز بالای این گیاه به مواد و عناصر غذایی، افزودن مقادیر مناسبی کودهای شیمیایی به همراه کودهای آلی نقش مهمی در افزایش عملکرد میوه هل و همچنین بهبود کیفیت آن دارد.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
هل از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است
1- چون هل بشکل قلب می باشد بنابراین تقویت کنده قلب است
2- بادشکن بوده و گاز معده و روده را خارج می سازد
3- تقویت کننده بدن است
4- ادرار آرو است
5- قاعده آور است
6- مقوی سیستم هضم است
7- باعث هضم غذا می شود
8- زخم های دهان را برطرف می کند بدین منظور دم کرده هل را در دهان مضمضه کنید .
9- خوشبو کننده دهان است
10- برای تسکین گوش درد ، گرد هل را در گوش بریزید
11- برای برطرف کردن دل بهم خوردگی و تهوع ،از دم کرده هل استفاده کنید
12- اشتها آور است
13- تب را پائین می آورد
14- معالج سرمخوردگی است
15- برای تسکین درد رماتیسم مفید است
16- ترشی معده را برطرف می کند
17- ضد مسمومیت است
18- برای رفع بیماریهای چشم مفید است.
ترکیبات شیمیایی:
میوه هل حاوی اسانس بوده و مقدار ان بین 4 تا 8 درصد متفاوت می باشد. اسانس هل شامل بیش از 20 ترکیب می باشد که مهمترین آنها را 1 و 8 سینئول (به مقدار 20 تا 60 درصد) و آلفاترپینل استات (20 تا 53 درصد) تشکیل می دهد. از دیگر ترکیبات مهم اسانس هل می توان به لینالول استات، بورنئول، آلفاترپینئول و کامفور اشاره نمود.
میوه هل همچنین حاوی روغن، نشاسته و ترکیب های هیدروکربنی می باشد.
تکثیر:
گیاه هل را به دو روش جنسی (توسط بذر) و غیرجنسی (رویشی) می توان تکثیر نمود.
تکثیر جنسی: هل گیاهی دگرگرده افشان است. از این رو تکثیر آن به روش جنسی توصیه نمی شود زیرا تفرق صفات سبب کاهش شدید کیفیت هل می شود.
تکثیر رویشی: این روش با کشت قطعات ریشه در عمق مناسب خاک انجام می شود.
تکثیر گیاه هل از طریق کشت بافت و سلول نیز یکی از راه های تکثیر رویشی است که در حال حاضر در اکثر کشورهای تولیدکننده این گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.
هشدار:
مقدار مصرف زیاد هل برای روده ها مضر است . برای رفع این اشکال آنرا باید با کتیرا خورد .
