خصوصیات گیاهشناسی:
گیاه “مرزنجوش وحشی” یا “پونه کوهی” گیاهی است پایا به ارتفاع 30 تا 60 سانتیمتر و دارای بوی معطر که به صورت خودرو می روید.
ساقه آن راست، منشعب، پوشیده از کرک که به رنگ سبز مایل به قرمز است.
برگ های بیضوی، به رنگ سبز تیره و پوشیده از کرک در سطح تحتانی پهنک است.
گل های آن مجتمع بوده که در خرداد تا مرداد ظاهر می شوند. و رنگ آن صورتی تا سفید است.
میوه ها چهارفندقه ای بوده و در بقایای کاسه گل محصور است.
شرایط محیط رشد:
این گیاه در نواحی گرم، خشک، با خاک های به خوبی آبیاری شده و آفتاب کامل رشد بهتری خواهد داشت. همچنین خاک های کمی قلیایی را ترجیح می دهد. نسبت به خاک های فقیر متحمل است. اما خاک های مرطوب را نمی پسندد. می تواند در سرمای تا منفی 20 درجه سانتیگراد زنده بماند.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
گل و برگ های این گیاه دارای اثرات دارویی است.
این گیاه دارای اثرات دارویی قابض، خلط آور، ضداسپاسم، ضدنفخ و گندزدا است. بو کردن دمکرده آن برای باز کردن بینی در مواقع زکام نافع است.
ریختن چند قطره از اسانس آن یا گذاردن پنبه تر کرده به اسانس آن در گوش، باکننده و رفع کننده بستگی گوش است.
در استعمال خارجی نیز ضدعفونی کننده و التیام دهنده زخم ها می باشد.
مقدار خوراکی از جرم برگ و سرشاخه گلدار خشک آن تا 10 گرم و در دمکرده تا 30 گرم است.
گرد برگ این گیاه عطسه آور نیز می باشد.
مرزنجوش برای کلیه و مثانه مضر است. از این نظر باید با کاسنی و تخم خرفه خورده شود.
جانشین مرزنجوش در خواص دارویی سی سنبر است.
اسانس این گیاه علاوه بر مصارفی که در صابون سازی و سنعت عطر دارد، در استعمال خارجی به صورت مالش در موارد از جا در رفتن و شکستن اعضای بدن و بی حسی اعضا و فلج و دندان درد مصرف می شود.
در هندوستان از برگ ها و بذر آن به عنوان قابض، بادشکن، نرم کننده سینه و تونیک استفاده می شود. و از دمکرده گیاه به عنوان محرک، قاعده آور و برای ازدیاد ترشح شیر و به علاوه در موارد آسم و فلج و هیستری مصرف می شود.
این گیاه دارای تانن، رزین، استرول ها و فلاونوئیدها است و اسانس آن دارای ترکیبات تیمول، کارواکرول و بتابورنئول می باشد.
هر صد گرم برگ خشک این گیاه حاوی 306 کالری انرژی، 7.2 درصد آب، 11 گرم پروتئین، 10.2 گرم روغن، 64.4 گرم کربوهیدرات، 15 گرم فیبر، 7.2 گرم خاکستر، 1576 میلیگرم کلسیم، 200 میلیگرم فسفر، 44 میلیگرم آهن، 270 میلیگرم منیزیوم، 15 میلیگرم سدیم، 1669 میلیگرم پتاسیم، 4.4 میلیگرم روی، 6903 میلیگرم ویتامین آ، 0.34 میلیگرم ویتامین ب1 (تیامین) و 6.2 میلیگرم نیاسین می باشد.
تکثیر:
یکی از روش های تکثیر این گیاه از طریق کشت بذرهای آن است. بذرها را باید در اوایل بهار و در دمای 10 تا 13 درجه سانتیگراد کست نمود و روی بذرها را با لایه بسیار نازکی خاک پوشاند. جوانه زنی بذرها معمولاً حدود دو هفته پس از کشت رخ می دهد.
یکی دیگر از روش های ازدیاد این گیاه، استفاده از تقسیم بوته در طی ماه های مارس یا اکتبر است. این روش تکثیر بسیار آسان است.
