دانستنی های علمی:
“شِکَرتیغال”(Echinops) سرده ای از گیاهان چندساله است. نام های دیگر آن در قدیم شکرتیار، خارشکر و تیغ قندک بوده است. شکرتیغال که به راحتی در آب حل می شود دارای ۲۳ درصد قند ترهالوز، طعمی شیرین و لعابدار است و به عنوان لینت بخش و برطرف کننده سرفه و نیز پائین آورنده تب مصرف می شود.
گیاهان این سرده را خارشکرها و قندرونک ها هم نامیده اند.
این سرده در ایران ۵۴ گونه گیاه علفی چندسالهٔ خاردار دارد که معمولاً انحصاری ایران هستند.
شکرتیغال گیاهی است خاردار به شکل خارخسک که گل هایش به شکل گلوله ای خاردار و آبی رنگ در انتهای ساقه قرار دارند. این گیاه در سراسر بر قدیم می روید. بر روی برگ ها و ساقه این گیاه حشره ای از راسته قاب بالان بنام خزوکک برای نگهداری تخم ها و نوزاد خود پیله ای می تند به اندازه یک فندق که سفیدرنگ است. نوزاد پس از آن که به حشره بالغ بدل شد، پیله را سوراخ می کند و از آن خارج می شود. جنس پیله این حشره که از ترشحات گیاه شکرتیغال ساخته شده ترکیبی از مواد سلولزی و نشاسته و مواد ازته و به مقدار زیاد (در حدود ۲۵ درصد) قند مخصوصی بنام ترهالوز است. در پزشکی قدیم از این پیله که بنام شکرتیغال یا گل تیغال می نامند به عنوان ملین و متعادل کننده دستگاه گوارش استفاده می کردند. در بازار منظور از شکرتیغال همین گل تیغال پیله خزوکک است و خود گیاه را به نام تیغال می نامند.
گیاهان مولد شیرابه های قند (مان) شکرتیغال در اغلب استان های ایران به ویژه یزد (مهریز)، خراسان، فارس (جهرم)، اصفهان، کرمان، کرمانشاه، همدان، لرستان، شاهرود، مازندران و تهران در بلندای ۱۸۰۰ متری از سطح دریا رویش و پراکندگی داشته و جمع آوری محصول نیز کم و بیش در این مناطق صورت می گیرد. در بسیاری از مناطق ایران به رغم وجود و وفور گیاه شکرتیغال آثاری از فعالیت و وجود حشره مشاهده نمی شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
شکرتیغال به طور کلی گیاهان خارداری هستند که گل های آنها به طور مجتمع به شکل گلوله کروی شکل در انتهای ساقه دیده می شود. برگ های آن دراز و دارای بریدگی عمیق، نامنظم و دندانه دار است که در انتهای هر دانه خار دیده می شود و رنگ برگ سبز روشن است. گیاه خارشکر مولد شکر تیغال در اطراف تهران، دامنه های البرز، دماوند، شیراز و نائین و در تبریز، زنجان و در غرب در دامنه های کوه پرو و در گلپایگان، تفرش، اشترانکوه، در شیراز و کرمان دیده می شود، در اروپا و آسیا و آفریقا نیز انواع گیاهان خارشکر انتشار دارند.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
شکرتیغال گیاهی است خاردار که گل هایش به شکل گلوله ای خاردار و آبی رنگ در انتهای ساقه قرار دارند. بر روی برگ ها و ساقه این گیاه حشره ای از راسته قاب بالان به نام خزوکک برای نگهداری تخم ها و نوزاد خود پیله ای می تند به اندازه یک فندق که سفید رنگ است. جنس پیله این حشره که از ترشحات گیاه شکرتیغال ساخته شده قند مخصوصی بنام ترهالوز است. در پزشکی قدیم از آن به عنوان ملین و متعادل کننده دستگاه گوارش استفاده می کردند. برای درمان سرفه های مزمن ناشی از سرماخوردگی و همچنین برای خواب کودک از شکرتیغال به کرات استفاده می کنند. شکرتیغال که در واقع پیله حشره بر روی گیاه می باشد را در داخل آب گرم با کمی نبات حل نموده و سه مرتبه در روز استفاده می کنند. بررسی متون اثرات درمانی این گیاه دارویی مؤید آن است که شکرتیغال برای درمان و یا تخفیف بیماری های ریوی به عنوان خلط آور، برطرف کننده سرفه، تحریک دستگاه تنفسی تحتانی، ملین سینه، رفع خشونت سینه، صاف کردن صدا و رفع خشکی گلو، درمان تنگی نفس و آسم استفاده می شود. درمان های دیگری از قبیل درمان افسردگی، یبوست و چاقی، تب بری، متعادل کننده دستگاه گوارش، تسکین سوزش سر دل نیز برای این گیاه ذکر شده است. شکرتیغال برای معده و دردهای احشایی مؤثر است. و اثر مثبتی بر حافظه و قدرت یادگیری دارد. شکرتیغال می تواند به عنوان یک ضد سرطان کاربرد داشته باشد. و در طب سنتی به عنوان طعم دهنده به کار می رفته است.
در ضمن شکرتیغال از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر حرارت و برودت معتدل و رطوبت آن کمی بیشتر و با کمی لزجی می باشد. این ماده از زمان ابوعلی سینا شناخته شده بود و برای سرفه و دستگاه تنفس به عنوان داروی خیلی نافع و مفید تجویز می شده است. البته که ملین سینه است و خشونت سینه را برطرف می کند. حدث اخلاط و سوزش مری را تسکین می بخشد و برای سرفه و صاف کردن صدا و برطرف کردن خشکی گلو و معده نافع و مفید است. زیاده روی در خوردن آن به هم خوردگی حال و آشفتگی ایجاد می کند. از این نظر باید با شکر و ترنجبین خورده شود. مقدار خوراک آن تا 200 گرم می باشد.
بدنیست بدانید که دکتر شلیمر در یادداشت هایش می نویسد با اینکه شکرتیغال شیرینی ندارد و طعمی نشاسته ای دارد، مع هذا یکی از مؤثرترین و مفیدترین داروهای سینه است و بویژه برای تسکین سرفه های شدید و سرکش که ناشی از تحریک برونش ها باشد، آرامش بخش می باشد.
برای درمان عفونت ریه ده عدد سپستان نیم کوب را با دو قاشق شکرتیغال آسیاب کرده و با یک لیوان آب سرد شب خیس کنید و صبح قبل از آفتاب صاف کرده ی آن را جرعه جرعه بنوشید. به مدت پنج تا شش روز این دستور را ادامه دهید.
