دانستنی های علمی:
“سیاه توسه” از قدیم به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده مردم قرار می گرفت. پوست ساقه ها و شاخه های این گیاه در تعدادی از فارماکوپه ها به عنوان دارو معرفی شده است. در صنایع نوین داروسازی، از مواد مؤثره موجود در پوست این گیاه داروهای معرق، دل درد، هضم کننده غذا و ملین تهیه می شود.
از دمکرده پوست این گیاه برای مداوای بیماری های صفراوی و کبدی نیز استفاده می شود. استفاده از پوست تازه سیاه توسه، به شدت تهوع آور است.
از پوست و برگ سیاه توسه برای تهیه رنگ زرد می توان استفاده کرد. چنانچه این رنگ با املاح آهن ترکیب شود، می توان از آن رنگ سیاه تهیه کرد. از میوه های نارس این گیاه می توان رنگ سبز و از میوه های رسیده رنگ خاکستری تهیه نمود.
چوب این گیاه به لحاظ مرغوبیت، در صنایع چوب کاربرد فراوانی دارد.
خصوصیات گیاهشناسی:
سیاه توسه گیاهی است درختچه ای، چندساله که در مناطق مرطوب و جنگلی اروپا، در غرب آسیا و شمال آمریکا، در سطوح وسیعی می روید.
ارتفاع سیاه توسه که انشعاب های کمی دارد، 2 تا 4 متر است. این گیاه سایه دوست است و در جنگل های بلوط می روید.
پوست ساقه سیاه توسه خاکستری رنگ و سطح آن پوشیده از تعداد زیادی برجستگی های منفذمانند (عدسک ها) می باشد.
برگ ها متناوب، با کناره هایی صاف و بدون دندانه و کم و بیش براق می باشند. طول آنها بین 3 تا 6 سانتیمتر است. گل ها کوچک و به رنگ سبز روشن هستند. از زاویه برگ ها، 2 تا 6 گل خارج می شود.
میوه ها کروی شکل، گوشتی و به طول 4 تا 8 میلیمتر می باشد. میوه در بدو تشکیل سبز رنگ است که رفته رفته قرمز و در نهایت به رنگ بنفش تیره تبدیل می شود.
داخل هر میوه سه عدد بذر وجود دارد که پوشش آنها سخت و استخوانی است. وزن هزاردانه، 11 تا 20 گرم است. گل ها و میوه ها را می توان بطور همزمان از اواخر اردیبهشت تا اوایل مرداد روی گیاه مشاهده کرد.
پوست این گیاهان حاوی موادی است که منشأ آنها آنتراگلیکوزیدی است. از مواد دیگر موجود در پوست ساقه می توان از مواد تلخ، اسیدهای آلی، ترکیبات قندی و همچنین بعضی از آنزیم های اختصاصی را نام برد. مقدار آنتراکینون بین 6 تا 9 درصد متغیر است. این مواد در محیط قلیایی به رنگ سرخ مشاهده می شوند.
شرایط محیط رشد:
سیاه توسه گیاهی است که در اقلیم های مرطوب می روید. این گیاه نسبت به سرما حساس است.
در طول رویش به خاک های حاوی ترکیبات کلسیم نیاز دارد. سیاه توسه در خاک هایی با بافت مختلف مانند سبک، نیمه سنگین و سنگین اسیدی می روید و در طول رویش به مقدار فراوانی رطوبت نیاز دارد.
این گیاه در مناطق خشک، دوره رویشی کوتاهی دارد و در این شرایط گل و میوه تولید نمی کند.
سیاه توسه در مناطق جنگلی و زیر سایه درختان دیگری نظیر بلوط، بید و آقطی می روید.
تکثیر:
به لحاظ استفاده روز افزون از پوست این گیاه در صنایع داروسازی، نمی توان تنها به استفاده از گیاهان وحشی اکتفا نمود. لذا باید این گیاه را کشت و تکثیر کرد.
مطالعات نشان می دهد که تکثیر این گیاه منحصراً از طریق بذر امکان پذیر است. برای این کار بذرها را در فصل پاییز در خزانه هایی که از خاک مناسبی برخوردارند، کشت می نمایند. با آبیاری منظم و به موقع و نیز وجین علف های هرز سطح خزانه، نهال ها پس از دو سال از ریشه نسبتاً ضخیم و مناسبی برخوردار می شوند و می توان آنها را به زمین های مورد نظر منتقل نمود. زمان مناسب برای انتقال نهال ها به زمین دائمی، اواخر پاییز یا اوایل بهار است. نهال ها در ردیف هایی به فاصله 80 تا 100 سانتیمتر کشت می شوند. فاصله دو نهال در طول ردیف نیز 40 تا 50 سانتیمتر مناسب خواهد بود.
