دانستنی های علمی:
گیاهان جنس هیپوفائه درختچه هایی کوچک و خاردار هستند که در مناطق کوهستانی می رویند و دارای برگ های باریک می باشند که تاکنون دو گونه از آن شناخته شده است، مهمترین گونه آن هیپوفائه رامنوئیدس (سنجد تلخ) می باشد.
سنجد تلخ به حالت وحشی و به صورت انبوه در زمین های آهکی می روید، به صورت درختچه خاردار به ارتفاع 1-3 متر در منطقه وسیعی از نواحی مختلف اروپا، آسیا و ایران پراکنده است. در یونان باستان برگ ها و انشعابات سنجد تلخ را به غذای اسب ها اضافه می نمودند که این کار باعث درخشندگی پوست اسب ها می گردید که اسم علمی این گیاه نیز از همین کار حاصل شده است. نام علمی این گیاه از دو واژه Hippos به معنی اسب و Pheos به معنی گیاه خاردار تشکیل یافته است.
ارزش داروئی سنجد تلخ نخستین بار در قرن هشتم مشخص گردید و خیلی زود محققان روسی سنجد تلخ را به عنوان منبعی برای تولید مواد دارویی و غذایی معرفی کردند. صنعت تولید فرآورده از سنجد تلخ در سال 1940 زمانی که دانشمندان در پی یافتن مواد موثره این گیاه در برگ ها و میوه ها بودند گسترش یافت. در چین قرن های متمادی در طب سنتی خود استفاده می کردند. در سال 1982 بیش از 500 هزار هکتار زمین اختصاص به کاشت سنجد تلخ داده شد و 150 کارخانه فرآوری با بیش از 200 نوع محصول سنجد تلخ شروع به کار کردند.
محل رویش آن در ایران نواحی مختلف البرز، گچسر، اطراف تهران، کرج، شهر شانک در ارتفاعات «200 متری» ونک، میگون پس قلعه، قزوین، آذربایجان و قره داغ است. نام محلی آن سنجد تلخ، کام، کهام (دره کرج) کاه (در طالقان) چالی (در قره تپه ) و ایشلق در میانه.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاه “سنجد تلخ” درختچه ای خاردار و به ارتفاع یک تا سه متر که به حالت وحشی و به صورت انبوه در زمین های آهکی می روید و از ریشه آن پاجوش های زیادی خارج می شود. برگ های آن باریک، دراز، نوک تیز و به طول پنج تا شش سانتیمتر می رسد. فاقد دندانه بوده ولی دمبرگ بسیار کوتاهی دارد. سطح فوقانی برگ، سبز خاکستری و سطح تحتانی آن نقره ای پوشیده از فلس مایل به خرمایی است. گل در اواخر بهار ظاهر می شود و رنگ آن مایل به سبز است و دو نوع نر و ماده دارد. میوه کوچک کروی تا بیضوی و به رنگ زرد مایل به نارنجی با طعم ترش است.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
میوه، برگ و بذر این گیاه دارای مصارف دارویی می باشند.
این گیاه در درمان التیام زخم ها و امراض پوستی مؤثر می باشد. برگ و گل های آن در بیماری های گوارشی و کم خونی در طب سنتی استفاده شده است. همچنین این گیاه دارای اثرات ضد اسکوربوت قابض و تقویت دید می باشد.
میوه سنجد تلخ موارد استفاده فراوانی دارد. استفاده از میوه ها به عنوان غذا که خاصیت دارویی نیز دارد(Nutraceutical) ، استفاده در صنایع بهداشتی و آرایشی و با توجه به وجود رنگدانه ها با استخراج کارتنوئیدها در صنایع غذایی به عنوان رنگ دهنده طبیعی استفاده شود در اروپا از میوه ها شربت، مربا یا مارمالاد درست می کنند. میوه آن و موادی که از این میوه تهیه می شود دارای طعم ترش وکمی گس است. خوردن آب سنجد تلخ میتواند از گرفتگی رگها پیشگیری کند. مواد موثره این گیاه روند پیری را کند می کند و مقاومت بدن را در برابر بیماری ها افزایش می دهد و برای رفع سرما خوردگی بسیار موثر می باشد مواد مؤثره آن دید چشم را بهبود می دهد مقوی قلب بوده. میوه سنجد تلخ به دلیل داشتن ویتامین C به عنوان ضد آسکوربوت شناخته شده است.
در این گیاه ترکیبات اولئین، استئارین، اینول، گلیسیرید اسیدهای پالمتین، گلوکز، ویتامین آ، ب1، ب2، ای، و ث وجود دارد.
تکثیر:
تکثیر این گیاه از طریق کشت بذرها، تقسیم پاجوش ها و ریشه دار کردن قلمه های نیمه چوبی صورت می گیرد. بذرهای این گیاه به خوبی پس از سه ماه جوانه خواهند زد. استفاده از چینه سرمایی می تواند سرعت جوانه زنی بذرها را افزایش دهد.
برداشت:
میوه های آن را با دستکش می چینند میوه های آنرا بصورت تازه با حرارتی ملایم و بدون تماس با وسایل فلزی بصورت شربت مربا یا مارمالاد درست می کنند. میوه آن و موادی که از این میوه تهیه می شود دارای طعم ترش و کمی گس است.
