سنا | SENEGAL SENNA

Cassia italica یا Senna italica گیاهی دارویی از خانواده Fabaceae (نخود) بومی آفریقا و خاور میانه از جمله ایران، عراق، پاکستان و هند است و پراکنش آن در غرب و شمال آفریقا، سودان و منطقه موسوم به شاخ آفریقا، از یمن تا شمال غرب هند میباشد
سنا بزرگترین زیرقبیله خانواده Fabaceae با نام cassiinae است که عمدتا شامل درختچه ها و یا درختانی با ارتفاعی متوسط می شود.
بر اساس اندازه گل آذین و طول گوشواره( برگچه) گیاهان این گونه را در 3 زیر گونه italica، micrantha و arachoides قرار می دهند. این گیاهان به صورت تجاری اهلی سازی شده و کشت می شوند.
این گونه خزاندار، چوبی، چند ساله و بوته ای است. ریشه عمودی داشته و ساقه های محکم آن معمولا کمتر از 2 متر ارتفاع دارد. این ساقه ها یا شاخه های کوچکتر معمولا بدون کرک و یا به مقدار کمی کرکدار هستند. برگها مرکب بوده و در هر برگ 6-4 برگچه وجود دارد که به صورت متناوب قرار گرفته اند. برگچه ها بیضی شکل بوده و در هر دو سمت به میزان کمی کرکدار است. گلدهی معمولا در فصل بارندگی رخ می دهد ولی در مناطق مرطوب گلدهی می تواند در تمام طول سال نیز انجام شود.
گلها در این گونه پنج پر و شعاعی است. میوه های این گیاه، بیضی شکل، چروکیده و به شدت خمیده همستند به طوریه هلالی شکل می شود. هر میوه می تواند تا 11 بذر داشته باشد. بذرها سبز زیتونی، سبز و یا سیاه رنگ هستند.
سنا معمولا در علفزارهای مناطق خشکتر آفریقا دیده می شود. ارتفاع از سطح دریا که بیشتر از 1850 متر باشد برای رشد این گیاه مناسب است. معمولا در کنار رودها و مناطق ماسه ای و در مناطق رها شده از قبیل مزارع رها شده ، فواصل بین شهری و حاشیه رودها رشد می کند. این گیاه با آب و هوای گرم سازگار است و در این شرایط می تواند در تمام طول سال رشد کند. برخی از این گونه ها را می توان به عنوان گیاهی زینتی به کار برد. از این گیاه برای احیای جنگلها استفاده شده و همچنین می تواند برای پروژه های بیابان زدایی نیز به کار گرفته شود
برگها، غلافها و دانه های سنا معمولا در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرد. در زلاندنو از ریشه این گیاه برای درمان اسهال نوزادان استفاده می کنند. در شرق آفریقا به عنوان غذای احشام استفاده می شود در حالیکه در غرب آفریقا از این کار خودداری می شود. در ساحل عاج بذرهای این گیاه به عوان آجیل یا سبزی استفاده می شود. بذرهای این گیاه در موریتانی به عنوان دخانیات استفاده می شود. در هند از برگهای این گیاه به عنوان رنگ استفاده می شود که به حنای طبیعی یا حنای بلوند معروف است و موها را براق می کند البته، نسبت به حنا موها را بیشتر زرد می کند تا قرمز.
مواد موثره Cassia italica عمدتا گلیکوزیدهای آنتراکینونی و امودین است. برگهای این گیاه حداقل دارای 5/1 درصد گلیکوزیدهای هیدروکسی آنتراکینون می باشند که قسمت عمده آن را سنوزیدهای A,B است. از دیگر مواد موثره آن می توان به رئین دارای صمغ، اوکسی متیل، سنئوزیدها وفلاونوئیدها اشاره کرد.
برگ سنا از دسته ملین های محرک است و برای معالجه یبوست ، تخلیه روده قبل از جراحی و یا اعمال و آزمایشات ویژه ناحیه شکم مورد استفاده قرار می گیرد. گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا پس از هضم، هیدرولیز شده و آنتراکینون آزاد و فعال تولید می کند. بدین صورت که بخشی از گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا از روده کوچک جذب شده، در کبد هیدرولیز می شوند و آنتراکینون فعال حاصله به داخل کولون ترشح می شود. احتمالا بخشی از گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا که در این مرحله جذب نشده اند به وسیله آنزیمهای باکتریایی در روده هیدرولیز می شوند و آنتراکینون فعال تولید می کنند. در مجموع، اثر ملینی عمدتا در کولون اعمال شده و به تحریک شبکه اوئر باخ توسط آنتراکینون فعال و در نتیجه افزایش حرکات دودی شکل روده نسبت داده می شود. مزیت این دارو نسبت به انواع شیمیایی آن نقطه اثر این دارو است که روده بزرگ است. این امر باعث می شود که مواد غذایی مصرف شده توسط فرد به طور کامل هضم و در روده کوچک جذب شود و ایجاد حالت لینت مزاج فقط در روده بزرگ ایجاد می شود. این مکانیسم به ویژه در افراد سالخورده که بدلیل نوع تغذیه و کم تحرکی بیشتر دچار یبوست هستند بسیار مهم است چرا که، مانع از سوء تغذیه بر اثر جذب ناکافی مواد مغذی می شوند. در حالیکه در ملین های شیمیایی که با مکانیسم عبور سریع ، دفع را تسهیل می کنند همواره خطر سوء تغذیه وجود دارد. در مطالعه ای که بر روی تاثیر Cassia italica بر انقباضات رحم انجام گرفت، نشان داده شد که عصاره آبی این گیاه باعث افزایش انقباضات رحم می شود. از سنا به صورت قرص، گرانول، شربت، پودر و یا شیاف استفاده می شود.
این گیاه در مرحله بلوغ کاملا به شوری مقاوم است. این گیاه به آبیاری زیاد وغرقابی شدن حساس است. سنا از لحاظ آفت و بیماری مشکل خاصی ندارند.
Cassia italica معمولا با بذر تکثیر می شود. خراش دهی بذرها به جوانه زنی آنها کمک می کند.
زمان مناسب کاشت مستقیم این گیاه فروردین تا اردیبهشت است. بذر این گیاه را باید قبل از کاشت خراش دهی کرد و سپس به مدت 12-10 ساعت در آب خیساند. بذور 3روز پس از کاشت شروع به جوانه زنی می کنند و پس از 14 روز جوانه زنی آن کامل می شود.
زمان برداشت سنا پس از کاشت وپس از اینکه برگها رشد کافی نمودند می باشد. معمولا 3 بار برداشت انجام می شود که فاصله بین برداشتها 20 تا 30 روز از همدیگر است. بعد از برداشت برگها را بصورت یک لایه نازک در سایه پهن کرده تا کاملاً خشک شود.
طبق مطالعات و آزمایشات کلینیکی انجام شده تا به حال هیچگونه گزارشی از هیچ نوع سمیت ویژه ای از سنوزیدها ارائه نشده است. زمان اثر این دارو 6 تا 12 ساعت پس از مصرف می باشد که این مدت زمان به علت ماندن دارو در روده ها و یا سایر قسمتهای دستگاه گوارش و یا تاخیر در جذب آن نیست بلکه به علت متابولیسم آنتراکینونهای آن است.