خصوصیات گیاهشناسی:
گیاه “کراتاگوس میکروفیلا” گونه ای از جنس کراتاگوس یا “زالزالک” یا “ولیک” می باشد. اغلب گونه های این جنس به صورت درخت یا درختچه هایی دیده می شوند. گیاهان این جنس متعلق به خانواده ی گل سرخیان (Rosaceae) می باشند. این گیاهان بومی نواحی معتدل نیمکره شمالی در اروپا، آسیا و آمریکای شمالی هستند.
کراتاگوس میکروفیلا، درختچه ای به طول 2 تا 2.5 متر با پوستی خاکستری رنگ است. روی تنه و ساقه های این گیاه نیز معمولاً تعداد کمی خار نازک و ظریف نیز وجود دارد. برگ ها به طول 1 تا 3 سانتیمتر و به پهنای 1 تا 1.8 سانتیمتر دیده می شوند. این برگ ها در مراحل اولیه ی رشد خود بر روی هر دو سطح دارای کرک هایی هستند که به مرور زمان در مراحل بعدی رشد، بدون کرک می گردند. برگ ها منقسم و دارای 5 تا 7 بخش، دوکی – تخم مرغی شکل، به ندرت دارای لوب های تخم مرغی شکل و دندانه دار هستند. گل آذین ها دارای حدود 4 تا 10 گل به رنگ سفید و دارای شهد می باشند. این گل ها دارای عطری مطبوع هستند. هر میوه حدود 9 تا 12 میلیمتر طول داشته و دوکی – بیضوی یا تخم مرغی تا گلابی شکل است. هر میوه دارای تعدادی بذر می باشد. در فصل پاییز رنگ میوه ها قرمز و جذاب می شود. چوب این درختان فشرده و محکم بوده و دارای خطوطی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز است. از این چوب در تهیه ی سوخت نیز استفاده می شود. ریشه ها گسترده و بزرگ و توسعه یافته و پیچیده به هم می باشند. این ویژگی ها، این درختان را مناسب برای رشد در حاشیه ی رودخانه ها می سازد تا بتواند خود را در برابر رواناب رودخانه ها یا بارندگی ها حفظ نماید و دچار تخریب نگردد.
گلدهی در ماه “می” و میوه دهی در طی ماه های سپتامبر تا اکتبر انجام می شود.
شرایط محیط رشد:
این گیاهان در انواع آب و هواها می توانند رشد کنند اما نواحی معتدل را برای رشد بهتر ترجیح می دهند. به نواحی با آفتاب کامل به همراه کمی سایه ی پراکنده نیاز دارند.
در انواع مختلفی از خاک ها اعم از خاک های خشک یا تازه و مرطوب، اسیدی یا خنثی و رسی یا شنی می توانند رشد کنند. اما در خاک هایی با بافت سبک تا متوسط عملکرد بهتری خواهند داشت. اگر چه در خاک های مرطوب و با آبیاری منظم رشد بهتری دارند اما مقاومت خوبی نیز به خاک های خشک و نواحی کم باران دارند.
این درختان یا درختچه ها اغلب در دامنه کوه ها یا در ارتفاعات پایین تر رشد می کنند. و از 800 متر تا 1200 متر بالاتر از سطح دریا پراکنش دارند. همچنین در حاشیه ی جنگل ها نیز یافت می شوند.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
میوه های این گیاه داراى مواد معدنى گوناگون، ویتامین ها، مقدار زیادى تانن و کلسیم، پکتین، اسیدتارتاریک، اسیدمالیک، روغن چرب، قندهاى گلوکز و فروکتوز است. بسیار قابض و در درمان اسهال خونی مؤثر است. براى تقویت قلب و معده بسیار توصیه شده است. برای معالجه بیماران مبتلا به فعالیت نامنظم قلب کاربرد دارد. در مواقع کم خونى و سِل اثر خوبی دارد. برای روماتیسمى ها و مبتلایان به ورم روده مفید است. اشتها را زیاد مى کند. جهت درمان قطره قطره آمدن ادرار توصیه شده است.
یک گیاه ضد نارسائی قلبی و کاهش دهنده فشارخون است، دارای خاصیت ضد اضطراب نیز می باشد.
در اغلب کشورهای اروپایی خصوصاً آلمان برای درمان بی نظمی ضربان قلب از این گیاهان استفاده می شود. همچنین در درمان آنژین و تصلب شرایین (سفت شدن دیواره رگ ها) بسیار کاربرد دارد.
تحقیقات جدید نشان می دهد که این گیاه نیز مانند زالزالک آنتی اکسیدان بسیار قوی محسوب شده و می تواند به عنوان یک مکمل غذایی مقوی عمل کرده و در تنظیم وزن، گلوکز خون و التهاب نقش داشته باشد. این میوه به دلیل داشتن مقادیر بالایی از مواد آنتوسیانین، بسیار مفید است و در رنگ های مختلف این میوه آنتوسیانین های زیاد و متفاوتی یافت می شود که دانه ها را از فشار اکسایشی نور خورشید حفظ می کنند. خوردن آن بدن ما را از موقعیت های زیان آور مانند قرار گرفتن در معرض آلودگی و رادیکال های آزاد حفظ می کند.
یکی از مواد مفید موجود در میوه ها و برگ های این گیاه، فلاونوییدهایی می باشند که نسبت به رنگ میوه شدت اثرات آنتی اکسیدانی آن ها تغییر می کند. میوه های قرمز رنگ دارای اثر قوی، صورتی اثری ضعیف و زرد اثر ضعیف تری دارند. محققان دریافتند که در میوه ها و برگ های این گیاه حدود 9 فلاونوئید باارزش وجود دارد.
تکثیر:
این گیاهان را می توان به روش های مختلفی تکثیر نمود. یکی از این روش ها ریشه دار کردن قلمه های آنها است که البته این روش بسیار سخت می باشد. روش دیگر جدا کردن و کشت پاجوش هایی است که از آن به دست می آید. از طریق کشت بذرها نیز می توان آنها را ازدیاد نمود. بذرهای آنها نیاز به پیش تیمار چینه سرمایی قبل از کشت دارند. اگر قبل از چینه سرمایی، بذرها در دمای اتاق خشک شوند، قدرت جوانه زنی آنها بهبود می یابد. در برخی از گونه ها نیز می توان با استفاده از پیوند زدن روی پایه های بذری یا روی گونه های دیگر، به تکثیر این گیاه اقدام نمود.
هشدار:
مصرف میوه این گیاه در مقادیر معمولی اثرات مضری را به همراه ندارد، اما مصرف این گیاه به همراه سایر ضمایم مانند گل و برگ های آن، که به صورت دارو، عصاره یا دمنوش تهیه می شوند در مقادیر زیاد ممکن است منجر به بروز علائمی چون: سردرد، میگرن، خستگی، تهوع، تپش قلب، لکه های پوستی خفیف، خواب آلودگی، علائم بیماری های روده ای و معدی و … گردد. همچنین مصرف مقادیر زیاد این گیاه به شکل دارو برای خانم های باردار و شیرده مناسب نمی باشد.
