سرخار گل | PURPLE CONEFLOWER

 سرخار گل گونه ای گیاه گلدار بیشتر با مصرف دارویی است که از جنس Echinacea در خانواده کاسنی یا Asteraceae است و بومی شرق آمریکای شمالی است و در حال حاضر به صورت وحشی در بسیاری از نقاط شرق ، جنوب شرقی و میانه ایالات متحده دیده میشود
منشأ تمامی گونه های سرخارگل، آمریکای شمالی است و این گیاه نزد بومیان این مناطق از اهمیت فراوانی برخوردار است.
این گیاه برای اولین بار در سال ۱۳۷۲ توسط دکتر رضا امیدبیگی به ایران آورده شد و توسط آقای دکتر سید محمد فخر طباطبایی به نام سرخارگل نامگذاری گردید.
سرخارگل امروزه در اکثر نقاط اروپا و آسیا و حتی برخی نقاط ایران هم به طور انبوه کشت می شود. سرخارگل بصورت خودرو در جلگه های شمال شرقی تگزاس، میسوری و میشیگان یافت می گردد.
سرخارگل گیاهی علفی و چند ساله است که ارتفاع آن حداکثر به ۱ تا 1.5 متر می رسد. برگ های پایین ساقه تخم مرغی تا نیزه ای شکل هستند که حداکثر ۳۰ سانتی متر طول و ۲۰ سانتی متر عرض دارند. ساقه از انشعابات فراوانی برخوردار بوده و دارای پرزهای زبر و خشن است.
گلها معمولاً به رنگ ارغوانی، صورتی، قرمز ارغوانی، زرد و نارنجی دیده می شوند و دیسک مرکز آنها (گلهای لوله ای) سبز تیره، قهوه ای تیره و سیاه رنگ می باشد.
سرخارگل به نور فراوان احتیاج دارد و خاکهای سبک (شنی) و متوسط (لومی) را تحمل می کند. قادر است خشکی را به خوبی تحمل نماید. این گیاه به سرما مقاوم بوده و تا دمای منفی ۱۰ درجه سانتی گراد را به راحتی تحمل می کند.
به طور کلی شرایط مساعد برای رشد این گیاه عبارتست از خاک لومی ویا شنی، نور آفتاب کامل با سایه جزئی، رطوبت متوسط، مقاوم به سرما منفی ده درجه سانتیگراد
بومیان از این گیاه دارویی برای درمان عفونتهای مجاری تنفسی و مارگزیدگی استفاده می کردند. اروپایی ها پس از کشف قاره آمریکا، با این گیاه آشنا شدند و از اواخر قرن هجدهم این گیاه به عـنوان یک گـیاه دارویی شـناخته شـده در اروپا مصرف می شد. سرخارگل از اواسط قرن بیستم در آلمان مورد توجه قرار گرفت به صورتیکه امروزه بیشتر مطالعات صورت گرفته بر روی این گیاه در کشور آلمان انجام شده است.
تمام پیکر این گیاه اعم از ریشه و پیکر رویشی حاوی مواد ارزشمندی از قبیل ترکیبات آلکیل آمیدی مانند ایزوباتیل آمید(Isobatylamide)، متیل بوتیل آمید (Methylbutylamide)، اسید شیکوریک (Cichoricacid)، ترکیبات پلی ساکاریدی مانند اکیناسئین (Echinacein)، اکیناکوزید(Echinacoside)و اکینولون (Eshinolone)، ایزوبوتیل آمید، اسید شیکوریک و … است. همچنین دارای اسانس هم می باشد که مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس سرخارگل را هومولن، کاریوفیلن و اکسید کاریوفیلن تشکیل می دهند. در حال حاضر در بیشتر فارماکوپه های معتبر از سرخارگل به عنوان گیاه دارویی مهمی یاد شده و خواص آن مورد بررسی قرار گرفته است.
تاکنون از این گیاه برای درمان سرماخوردگی، سیفلیس، مالاریا، مسمومیت خونی و دیفتیری استفاده شده است.
امروزه مردم از سرخارگل برای کوتاه کردن دوره سرماخوردگی و کاهش علایم آن مانند گلودرد، سرفه و تب استفاده می کنند. علاوه بر این متخصصان طب گیاهی این گیاه را برای تقویت سیستم ایمنی توصیه می کنند. از این رو این متخصصان این گیاه را برای درمان عفونتهای مجاری ادراری، عفونتهای گوش، به عنوان مکمل غذایی برای ورزشکاران، سینوزیت و بهبود زخمها توصیه می کنند. علاوه بر این، نشان داده شده است که سرخارگل اثر ضد ویروسی و ضد میکروبی نیز دارد. گفته شده است گیاه سرخارگل می تواند فعالیت لئوکوسیتها(leukocytes) را افزایش دهد ولی این موضوع همچنان مورد بحث است. نحوه عمل و مسیر فعالیت گیاه سرخارگل همچنان مشخص نشده است.
از دیگر مواد مفید در این گیاه فنلها هستند که از خود گیاه در برابر آلودگی ها و اشعه UV محافظت می کند و علاوه بر این، خاصیت آنتی اکسیدانتی بالایی بر روی انسان دارند.
مطالعات وتجارب علمی متعدد نشان دهنده اثر بخشی گیاه سرخارگل بـه عنوان یک محرک ایمنی بدلیل چندین مکانیسم شناخته شده است.
1- فعال کردن عمل فاگوسیتوز وتحریک گرانولوسیتها
2- افزایش فعـــالیت متابولیکی و باکتری‌خواری ماکروفاژها
3- افزایش تولید لمفوکین‌ها توسط لمفوسیت‌ها. شیرابه اندام هوائی گیاه سرخارگل به طور چشمگیری درصد عمل فاگوسیتوزی گرانولوسیت های انسانی را افزایش داده و فاگوسیتوز ذرات مخمری را درشرایط in vitro بالابرده است، همچنین بعد از درمان با این گیاه افزایش تولید اینترفرون گزارش شده است. اخیـرا26 بررسـی بالینـی کنتـرل شده (18 مورد اتفاقی و 11 مورد بصورت بی‌خبری مضاعف) بصورت سیستماتیک در آلمان به شرح زیر انجام شده است. در 19 مورد مطالعـه اثر پیشگیری کننده یا درمان عفونتها، 4 مورد اثر کاهش دهنده عوارض جانبـی‌داروهای ضدسرطان و در سه مورد اثر تعدیل کننده ایمنی نشان داده شد. در این بررسی نتیجه گرفته شده که فراورده های محتوی گیاه سرخارگل دارای اثر مسلم و قطعی تحریک کننده قدرت دفاعی وایمنی بدن (Immunomodulators )است.
نتایج نشان داد که عصاره به دست آمده از پیکر رویشی سرخارگل دارای پتانسیل ضدویروسی خوبی بر ویروس هرپس سیمپلکس تیپ یک انسانی دارد و بیشترین اثر ضدویروسی آن با غلظت 1:10 حاصل شد. این نتایج نشان داد که عصاره پیکررویشی گیاه سرخارگل دارای فعالیت ضدویروسی بر ویروس هرپس سیمپلکس تیپ یک انسانی است.
تحقیقات اخیر که توسط دکتر برینکر (Francis Brinker) یکی از متخصصین گیاهان دارویی در آمریکا انجام گرفته نشان داده تأثیر عصاره مایع گیاه سرخارگل از عصاره خشک آن که به صورت قرص یا کپسول عرضه می گردد بیشتر است و دلیل آن احتمالاً اثرگذاری سریعتر عصاره مایع در دهان و گلو در مقایسه با نوع قرص آن است.
همچنین تحقیقات دیگری در سال 2009 خواص عصاره گیاه سرخارگل را در درمان گلو درد به اثبات رساند. در پیشگیری از سرماخوردگی نیز تحقیقات نشان داده است افرادی که از این گیاه استفاده نموده اند 58% کمتر از سایرین در معرض ابتلا به سرما خوردگی قرار می گیرند. در تحقیقات دیگری در سال 2004 نیز تأثیر پیشگیرانه این گیاه در عفونت مجاری تنفسی به اثبات رسید.
تحقیقات دیگری که بر روی قربانیان فاجعه چرنوبیل (در اوکراین) صورت گرفت نشان داد که مصرف عصاره سرخارگل می تواند در کاهش عوارض ناشی از تشعشعات هسته ای مفید باشد. امروزه دارونامه های معتبر و سازمان جهانی بهداشت (WHO) مصرف عصاره این گیاه را برای درمان عفونتهای مجاری تنفسی (از نوع سینوزیت، سرماخوردگی و التهاب حنجره) و نیز درمان عفونتهای مجاری ادرار توصیه می نمایند. همچنین مصرف پوستی آن برای ترمیم زخم های بدخیم توصیه می گردد. خواص این گیاه در ترمیم زخم موجب گردیده که عصاره آن در فرمولاسیون خمیر دندان نیز مصرف گردد تا چنانچه بر اثر مسواک زدن آسیبی به بافت دهان وارد شود، مواد موثره سرخارگل سریعاً آنرا ترمیم نمایند. سرﺧﺎرﮔﻞ در ﺑﺎزار داروﻳﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻓﺮم ﻗﺮص و ﺷﺮﺑﺖ ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی و درﻣﺎن ﻛﻤﻜﻲ ﺳﺮﻣﺎﺧﻮردﮔﻲ و ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎی وﻳﺮوﺳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻟﺘﻬﺎب دﻫﺎن و ﺣﻠﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﺑﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﻤﻮژن و ﻗﺮص روﻛﺸﺪار ﻓﻴﺘﻮﻛﻠﺪ و کپسول ایمونستیم طلایی اﺷﺎره ﻧﻤﻮد.
گزارشات اندکی در مورد اثرات جانبی دارو در مصارف داخلی و خارجی وجود دارد. با مصرف محصول سرخارگل تهیه شده از E.angutifolia و ریشه E.purpurea، آنافیلاکسی گزارش شده است. برخی از گیاهان دارویی از جمله سرخارگل می توانند در عمل عوامل ضد رتروویروسی تداخل ایجاد کرده و منجر به نقص در عملکرد آن ها شوند. از آنجایی که در دامپزشکی و بخصوص در مورد طیور صنعتی، استفاده از عوامل ضدرتروویروسی از اهمیت و جایگاهی برخوردار نمی باشند مصرف این گیاه عوارضی را از این بابت در صنعت طیور بهمراه نخواهد داشت.
این گیاه آفات و بیماری های خاصی ندارد.
سرخارگل معمولاً به دو طریق تکثیر می شود:
۱- تکثیر با بذر. بذرها از نیمه ی دوم اسفند تا نیمه ی اول فروردین در خزانه یا گلخانه پاشیده شده و با خاک تا عمق حداکثر ۲ سانتی متر پوشیده می شوند. بذور سرخارگل معمولاً از قوه رویشی پایینی برخوردار هستند و برای جوانه زنی نیازمند رطوبت بالا می باشند. بوته های قوی تر و پرپشت تر در پاییز به زمین اصلی منتقل می شوند و سایر بوته ها تا بهار سال آینده در گلخانه نگهداری می شوند. در طی تحقیقاتی که در منطقه ی شمال شرق تهران (زردبند) توسط امیدبیگی و همکاران صورت گرفته است، ۱۵ تیر تا ۱۵ مرداد زمان مناسبی برای انتقال نشا عنوان شده است.
۲- تکثیر به وسیله ی تقسیم بوته. در این روش معمولاً از گیاهان ۳ ساله استفاده می شود. در اواسط پاییز ابتدا شاخ و برگهای اضافی و مزاحم حذف گردیده و سپس بوته از خاک خارج می شود. بوته را به چهار تا پنج قسمت که هر کدام دارای مقداری ریشه باشند تقسیم کرده و کشت می کنند. ریشه گیاهان تا زمان کاشت باید مرطوب نگهداری شود.
سرخارگل گیاه کم توقعی است و نیاز زیادی به عملیات کود دهی ندارد ولی اگر در حین داشت بطور ماهیانه آنرا با یک کود متعادل تغذیه کنیم نتیجه بهتری خواهیم گرفت. در مرحله گل دهی کامل پیکره رویشی از ارتفاع ۲۰ سانتی متری برداشت می گردد. سرخارگل تا سال چهارم دارای بازده اقتصادی می باشد.
توجه: در دوران بارداری و شیردهی نباید از سرخار گل استفاده شود.