خصوصیات گیاهشناسی:
زنجبیل شامی گیاهی است چندساله با ساقه راست، توخالی، به بلندی 2-1 متر، کرکدار با شاخه های منشعب، برگ های آن بدون دمبرگ است و بن برگ، ساقه آغوش و همچنین برگ آن متناوب و به رنگ سبز روشن است، پهنه فوقانی برگ زبر و پهنه تحتانی آن کرکدار مایل به سفید می باشد. گل های زنجبیل شامی به رنگ زرد متمایل به قهوه ای و ریشه آن در سطح خارجی ضخیم گوشتی و قرمز رنگ یا زرد کمرنگ با بوی خیلی تند و معطر و طعم تلخ و گس است.
شرایط محیط رشد:
گیاه زنجبیل شامی در چمن زارهای مرطوب و نقاط باتلاقی شمال آسیا در خاورمیانه، اروپا، جنوب غربی چین و ایران به طور خودرو می روید. در ایران در مناطق شمالی، غرب و مناطق مرکزی مانند اراک دیده می شود.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
در چین و ژاپن ریشه آن را به عنوان قابض، مقوی معده، نرم کننده سینه و مقوی عمومی برای بیماری سل به کار می برند. داروی ضد کرم شکم است. برای معالجه وبا، تب مالاریا، التهاب لوله های گوارشی، اسهال خونی و برونشیت خوردن آن تجویز می شود. در استعمال خارجی به عنوان تر‌یاق ضد سم مار و حشرات سمی کاربرد دارد.
در کره ریشه زنجبیل شامی برای بند آوردن اسهال و در موارد کو‌لیک، گوش درد، دندان درد و دردهای ناگهانی موضعی خورده می شود. سرشاخه های گلدار گیاه در اغلب داروخانه های چین به عنوان داروی تونیک عرضه می شود.
در فرانسه معمول است که از دم کرده 50 گرم ریشه راسن در یک لیتر آب جوش که با عسل شیرین شده باشد، 4- 5 فنجان در روز برای تسکین سرفه می خورند.
ریشه راسن از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب ستی ایران خیلی گرم و خشک است. خوردن آن فرح بخش است و دارای نیروی تر‌یاقیه و مبارزه با آثار مسمومیت می باشد. مقوی قلب، دهانه معده، هاضمه، نیروی جنسی و مثانه است. مالیخولیا و احساس وحشت و ترس را رفع می کند و انسداد مجاری کبد و طحال را از بین می برد و گاز و نفخ را تحلیل می دهد. مسکن دردهای سر و کبد و درد مفاصل و روماتیسم و سیاتیک و درد پشت می باشد.
ترکیبات شیمیایی:
از نظر ترکیبات شیمیایی گیاه زنجبیل شامی دارای اسانس و یک ماده عامل تلخ و بنزوئیک اسید می باشد. در ریشه آن مواد اینو‌لین، پزو‌دواینولین و اینو‌لین وجود دارد. به علاوه از ریشه آن مواد سمی آلانتولاکتون، ایزو‌آلانتولاکتون و دی هایدروآلانتولاکتون جدا شده است. سمیت آلانتولاکتون کمتر از ساپونین است ولی از نظر ترکیبات شیمیایی شبیه ساپونین است. ماده دی هایدروآلانتولاکتون از سموم قلبی خیلی شدید است. در گزارش دیگری د مورد ترکیبات شیمیایی ریشه راسن آمده است که در آن یک ماده رز‌ینی گس، نرم و قهوه ای رنگ، یک اسانس، ماده ای به نام هلنین یا کافور راسن و در آخر اینو‌لین وجود دارد. ماده اینو‌لین در حدود 40 درصد ریشه را تشکیل می دهد.
در گزارش دیگری در مورد ترکیبات شیمیایی راسن آمده است که ریشه راسن دارای هلنین، انسولین، مو‌سیلاژ و اسانس می باشد.
روش مصرف:
مقدار خوراک زنجبیل شامی در دمکرده ها 2-1.5 گرم آن در 150-100 گرم آب جوش (یک فنجان) است و قبل از غذا خورده می شود، و در جوشانده ها 1.5 گرم آن در یک فنجان آب جوشانده تهیه می شود که قبل از غذا خورده می شود. بهتر است با عسل شیرین شود. خوردن دمکرده آن همچنین ضماد آن برای امراض سرد و مرطوب نظیر قطره قطره ادرار کردن بی اختیار که ناشی از سردی است، ادرار در بستر و باز شدن قاعدگی نافع است. شستن ورم ها با دمکرده راسن در سرکه مفید است و محلل ورم می باشد. خوردن 5 گرم انگشت پیچ گرد آن با عسل برای سرفه و تنگی نفس و سختی تنفس و اخراج بلغم از سینه نافع است. خوردن دمکرده آن با سرکه رقیق برای رفع آثار سموم جانوران گزنده و سایر سموم سرد مفید است. استعمال قطره آن در گوش برای رفع طنین و صدا در گوش نافع است. اگر 30 گرم ریشه آن را در یک لیتر عصاره رقیق لیموتر‌ش تازه 5-4 روز بخیسا‌نند و هر بار یک قاشق سوپ خوری بخورند برای اشخاص مسن مبتلا به آسم برو‌نشیتی مفید است.
روش تهیه آب عسل خلط آو‌ر: ریشه راسن یا زنجبیل شامی 4 گرم، لبلاب 4 گرم، زوفا 4 گرم. اینها را در یک لیتر آب جوش دمکرده صاف نمایند و 60 گرم عسل سفید به آن بیفز‌ایند. این شربت را باید به تدریج در عرض روز خورد، برای خلط آوردن در برونشیت مزمن مفید است.
مضرات:
مصرف زنجبیل شامی برای گرم مز‌اجان خوب نیست و سردرد می آورد و اگر اسراف در خوردن آن نمایند موجب فساد خون و قطع نیروی جنسی می شود، در این قبیل موارد باید از سرکه و میوه های ترش، مانند انار ترش استفاده نمایند.
