دانستنی های علمی:
گونه های مختلف جنس Taget بیش از هزار سال پیش توسط اقوام Aztec کشت و کار می شده و در مراسم مذهبی – عبادی این اقوام مورد استفاده قرار می گرفته اند. قدمت استفاده از گونه های مختلف این گیاه به عنوان ادویه و چاشنی در فرانسه و انگلستان نیز به بیش از هزار سال می رسد.
جعفری مکزیکی در زمان سلطه اسپانیائی ها بر قاره آمریکا، از اسپانیا به اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و جزایر هاوایی منتقل شد و کشت گردید.
پیکر رویشی گیاه جعفری مکزیکی حاوی اسانس است. اسانس این گیاه در صنایع مختلف از جمله صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، غذایی، نوشابه سازی و همچنین در صنعت تولید سموم دفع آفات گیاهی موارد مصرف فراوانی دارد.
اسانس این گیاه خاصیت شدید ضدباکتریایی (اعم از باکتری های گرم مثبت و گرم منفی) و ضدقارچی دارد. از این اسانس برای درمان سرماخوردگی، التهاب های دستگاه تنفسی و معالجه بیماری های مربوط به دستگاه هاضمه استفاده می شود.
تحقیقات نشان می دهد عصاره حاصل از ریشه این گیاه خاصیت شدید ضدویروس هرپس سیمپلکس تیپ یک و دو انسانی دارد.
مواد مؤثره جعفری مکزیکی نقش عمده ای در کنترل قارچ ها و باکتری های بیماری زای انسانی دارد. این مواد همچنین نماتدها را کنترل می کند. در این رابطه یکی از محققین نشان داده است که عصاره حاصل از ریشه گیاه جعفری مکزیکی با کاهش چشمگیر جمعیت برخی نماتدها در خاک موجب رشد و نمو بهتر گیاهانی چون گوجه فرنگی و بادمجان می شود. از این رو برخی کشورها جهت مبارزه طبیعی با نماتدها از گیاه جعفری مکزیکی به عنوان کود سبز استفاده می کنند.
از این گیاه همچنین برای کنترل آفات انباری، از بین بردن لارو برخی پشه ها، موریانه ها و کرم ها استفاده می شود. مواد مؤثره جعفری مکزیکی در کنترل علف های هرز چندساله مانند قیاق، پیچک صحرایی، آلاله و برخی دیگر از علف های هرز نیز مؤثر است و مورد استفاده قرار می گیرد.
جعفری مکزیکی در سطوح وسیعی در کشورهای فرانسه، کنیا، آرژانتین و استرالیا کشت می شود.
این گیاه در فلور کشور ما وجود نداشته و بذر آن توسط دکتر امیدبیگی وارد کشور شده و در حال حاضر سطوح مختلفی در برخی نقاط کشور به کشت این گیاه اختصاص دارد.
خصوصیات گیاهشناسی:
جعفری مکزیکی گیاهی علفی، یکساله و متعلق به تیره کاسنی (گل ستاره) است. منشأ این گیاه علفزارها و مناطق معتدل و کوهستانی آمریکای جنوبی شامل کشورهای آرژانتین، شیلی، بولیوی، پرو و منطقه چاکو در پراراگوئه گزارش شده است.
ارتفاع این گیاه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه داشته و بین یک تا دو متر می باشد. اگرچه ارتفاع جعفری مکزیکی در برخی شرایط اقلیمی به سه متر هم می رسد. ساقه مستقیم و دارای شیارهای طولی متعددی است. از ساقه اصلی شاخه های فرعی متعددی منشعب می گردد.
برگ ها به طول 5 تا 15 سانتیمتر، به رنگ سبز تیره و منقسم است. هر برگ به 4 تا 6 لوب تقسیم می شود. حاشیه برگ ها دارای دندانه های ریز است. سطح زیرین برگ ها دارای غده های چندسلولی محتوی اسانس می باشد. این غده ها بر روی شاخه های فرعی و براکته ها نیز دیده می شوند (ساقه اصلی فاقد اسانس است). پس از متلاشی شدن این غده ها، بوی معطری که ناشی از خروج اسانس است به مشام می رسد.
گل ها زرد رنگ و کوچک هستند. طول گل 10 تا 15 و قطر آن 10 تا 20 میلیمتر می باشد. گل شامل گلچه های شعاعی و گلچه های مرکزی است. اطراف گل 4 تا 5 براکته مشاهده می شود. گل ها دوجنسی بوده و گرده افشانی توسط حشرات صورت می گیرد.
بذر گیاه جعفری مکزیکی به رنگ قهوه ای تیره بوده و قسمت انتهایی آن دارای پاپوسی سفیدرنگ است. طول بذر 10 تا 12 میلیمتر و وزن هزاردانه 0.9 تا 1.1 گرم است.
شرایط محیط رشد:
جعفری مکزیکی گیاهی گرمادوست بوده و در شرایط آب و هوایی گرم از رشد و نمو مناسبی برخوردار است. حداقل دما برای سبز شدن بذر این گیاه 15 درجه سانتیگراد گزارش شده است. جعفری مکزیکی گیاهی روزکوتاه است و تابش آفتاب در طول رویش این گیاه تأثیر مناسبی بر عملکرد پیکر رویشی و مواد مؤثره آن دارد. تحقیقات نشان می دهد که بذر جعفری مکزیکی در دمای 35 درجه سانتیگراد سبز نمی شود، در حالیکه در دمای 25 درجه سانتیگراد و در حضور نور به سرعت سبز می شود.
جعفری مکزیکی در طول رویش به آب زیادی نیاز ندارد و فقط در روزهای خشک سال باید اقدام به آبیاری منظم گیاهان نمود. چنانچه میزان بارندگی سالانه در منطقه ای 500 میلیمتر و توزیع بارش و فصول سال مناسب باشد، این گیاه را می توان به صورت دیم کشت نمود.
خاک هایی با پی اچ کمی اسیدی (بین 5.5 تا 7) برای کشت این گیاه مناسب است. خاک های با بافت متوسط و فاقد هر گونه علف های هرز، خاک های مناسبی برای کشت جعفری مکزیکی است. خاک هایی با بافت سنگین برای کشت این گیاه مناسب نمی باشد.
مناسب ترین خاک برای کشت جعفری مکزیکی، خاک های لومی شنی تا لومی رسی با زهکش مناسب و مقادیر مناسب ترکیب های هوموسی است.
تکثیر:
کاشت و تکثیر جعفری مکزیکی توسط بذر صورت می گیرد. روش کاشت بستگی به شرایط آب و هوای منطقه دارد و معمولاً به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می گیرد.
کشت مستقیم:
بذور باید در زمان مناسب در زمین اصلی کشت گردد. از آنجا که بذر این گیاه کوچک است، بهتر است آن را با مقادیر مناسب ماسه نرم یا خاک اره مخلوط نموده تا بذور به طور یکنواخت در طول ردیف ها کشت شوند. آبیاری مناسب پس از کشت بذر به منظور رویش یکسان بذرها ضروری است.
کشت غیرمستقیم: چنانچه زمین برای کشت مستقیم مناسب نباشد، بهتر است به صورت غیرمستقیم کشت شود. نشاهای این گیاه شوک حاصل از عمل انتقال را به خوبی تحمل می کنند. از این رو می توان این گیاه را به صورت غیرمستقیم کشت کرد. در این روش بذرهای جعفری مکزیکی را در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد که بستر آن برای همین منظور آماده شده است باید شکت نمود. آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه نقش عمده ای در رشد نشاها دارد. پس از آنکه ارتفاع نشاها به 10 تا 15 سانتیمتر رسید باید آنها را زمین اصلی منتقل و کشت نمود و بلافاصله آنها را آبیاری کرد.
