دانستنی های علمی:
ارزن ها گروه کوچکی از گونه های دانه دار غلات کامل هستند که در نواحی خشک به ویژه در آسیا و آفریقا به خوبی رشد می کنند. اگرچه ارزن اغلب به عنوان غذای پرندگان محسوب می شود، ولی فقط مخصوص آنها نیست و به عنوان یکی از غلات خوشمزه جهت تهیه انواع متنوعی از غذاها در بسیاری از کشورها به ویژه چین، آفریقا و هند کاربرد دارد. ارزن در طول سال موجود است و از نظر اندازه کوچک بوده و شکل گردی دارد که به رنگ های سفید، زرد کم رنگ، قهوه ای، خاکستری یا بنفش دیده می شود. ارزن از نظر طعم، شیرینی ملایمی داشته و حاوی هزاران ماده مغذی مفید است و بیش از یک سوم جمعیت جهان از آن تغذیه می کنند.
این گیاهان جزو گیاهان یک ساله مناطق گرم و خشک می باشند که دارای گونه های فراوانی هستند. نام ارزن ( Millet ) از کلمه لاتین millesimum به معنای یک هزارم ریشه گرفته و کلمه (Mill ) به معنای خرد و کوچک غالباً برای اشاره به چیزهای فوق العاده کوچک به کار می رود. نام علمی این گیاه Panucum miliaceum L می باشد.
ارزن غله ای دارای دانه های کروی شکل است. جوانه ارزن مانند ذرت نسبت به اندازه دانه غله بزرگ است. ارزن شبیه به گاورس است و به عنوان غذای پرندگان استفاده می شود. در برخی از نقاط جهان آن را مانند برنج می پزند. به خاطر نوع ماتریکس پروتئین نشاسته ارزن تحت نور می تواند کدر، شفاف و نیمه شفاف باشد. ارزن حاوی آهن است.
شرایط محیط رشد:
ارزن می تواند در دامنه وسیعی از خاک ها رشد نماید اما به شرایط ماندابی حساس بوده و بهترین خاک برای رشد آن، خاک های لومی شنی با زهکشی خوب می باشند. ارزن در دامنه وسیعی از PH خاک، نه خیلی قلیایی قادر به تولید محصول می باشد. این گیاه متحمل به شوری بوده و جوانه زنی آن در شرایط نور به تأخیر می افتد.
ارزن به بستری کاملاً نرم و عاری از کلوخ نیاز دارد، زیرا بذور آن بسیار کوچک می باشند. یک شخم عمیق (حداقل 15 سانتیمتر) با گاوآهن برگردان دار به دنبال آن 2 تا 3 دیسک عمود بر هم می تواند شرایط بهینه را برای کشت ارزن فراهم آورد.
به طور کلی ارزن ها به دلیل طول رویش کوتاه و حجم کم ریشه به مواد غذایی کمی نیاز دارند. در ارزن ها کاربرد 50 کیلوگرم در هکتار کود اوره در زمان کاشت و مصرف 50 تا 100 کیلوگرم در هکتار اوره بعد از هر چین توصیه می شود.
ارزن مقاومت خوبی نسبت به کم آبی دارد ولی جهت تولید علوفه بیشتر و بهتر دور آبیاری 7 تا 10 روز مناسب است
برای دفع علف های هرز بهتر است در مراحل اولیه رشد گیاه از کولتیواتور استفاده شود در مراحل بعدی رشد به علت سایه اندازی شدید و چین برداری های متعدد رشد علف ها ناممکن خواهد شد و نیاز به مبارزه با علف های هرز نخواهد بود .
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:
در طب سنتی بیان شده که ارزن از نظر طبیعت، حرارتی خنک کننده دارد و دارای ویژگی های ضد افسردگی و بی خوابی، آرامش بخشی، ضد قارچ، دافع بلغم، چربی خون و اخلاط سینه می باشد، قابض بوده و آرد آن درمان کننده اسهال صفراوی است و همچنین موجب تنظیم حرارت بدن می گردد. سوپ ارزن در استفراغ و سوء هاضمه مفید است و همچنین استفاده منظم از سوپ آن برای ویار و تهوع بامدادی می تواند مؤثر باشد.
برای پیشگیری از بیماری های قلبی و دیابت اگرچه انواع جو به عنوان محافظت کننده قلب شناخته شده است، ولی ارزن یکی از غلاتی است که دارای همان ویژگی ها می باشد.
غلات کامل منابع اصلی فیبر هستند و بر طبق شواهد افرادی که بالاترین دریافت فیبر رژیمی را داشته اند در مقایسه با افراد مصرف کننده حداقل فیبر، 29 درصد ریسک پایین cvd را داشتند، ولی این اثرات مفید فقط مربوط به فیبر نیست، بلکه غلات کامل از نظر مواد معدنی، آنتی اکسیدان ها، لیگنان ها و دیگر فیتونوترینت ها نیز غنی هستند.
ارزن از منابع غنی منیزیم می باشد و یک فنجان ارزن پخته، 19 درصد منیزیم مورد نیاز روزانه بدن را تأمین می کند. مطالعات نشان داده اند که منیزیم باعث کاهش فشارخون گشته و حملات قلبی را مخصوصاً در افرادی که مبتلا به آترواسکلروزیس هستند کاهش می دهد. همچنین منیزیم باعث کاهش شدت تنگی نفس و تکرر حملات میگرنی می گردد. ترکیباتی همچون اسیدهای چرب غیراشباع (pufa)، الیگوساکاریدها، استرول های گیاهی و استانول ها و ویتامین b3 موجود در ارزن باعث کاهش کلسترول می شوند.
مواد مغذی ارزن شامل 15 درصد پروتئین، مقادیر بالای فیبر، ویتامین های ب کمپلکس (نیاسین، فولاسین و ریبوفلاوین)، مواد معدنی آهن، منیزیم، فسفر، منگنز، پتاسیم، کلسیم و روی، آمینواسیدهای ضروری متیونین، لسیتین و ویتامین a و غنی از فیتوکمیکال هایی مثل اسید فیتیک می باشد. ارزن حداقل آلرژی زایی و بیشترین هضم را دارا است. ارزن یک ماده بدون گلوتن است که می توان آن را برای بیماران سلیاکی مورد استفاده قرار داد. ارزن از نظر کلسیم غنی بوده و به تحکیم استخوان ها کمک کرده و ریسک استئوپروزیس را کاهش می دهد. همچنین به خاطر آهن موجود در ارزن در افراد دچار آنمی می تواند مفید واقع شود همچنین ارزن به عنوان یک ماده پرانرژی و حاوی مواد مغذی بالا برای ورزشکاران و کودکان محسوب می شود و در صورت ترکیب با حبوبات عالی پروتئین می باشد که مخصوصاً برای افراد دارای رژیم گیاه خواری ایده آل است.
آفات و بیماری ها:
روی این گیاه هنوز بیماری خاصی گزارش نشده ولی از آفات مهمی که در مراحل اولیه رشد به بوته ها حمله می نمایند می توان کرم طوقه بر ( آگروتیس ) و کرم برگ خوار (کارادرینا) را نام برد که ضمن انجام مبارزه زراعی (شامل رعایت تاریخ کاشت و شخم پائیزه) می توان از سم حشره کش کارباریول برای آگروتیس استفاده نمود. در سایر موارد به دلیل غیر اقتصادی بودن مبارزه و استفاده مستقیم از گیاه جهت تولید گوشت و شیر مبارزه شیمیایی توصیه نمی گردد .
تکثیر:
به منظور تکثیر این گیاه، کشت دانه کافی و خوب به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار کافی بوده و میزان بهینه تراکم 175000 تا 200000 بوته در هکتار می باشد. تراکم فوق با فاصله ردیف های 45 سانتیمتر و فاصله هر بوته 12-10 سانتیمتر حاصل خواهد شد. عمق کاشت بذر 3-2 سانتیمتر می باشد. ارزن عموماً بلافاصله پس از شخم و بوسیله بذر پاشی کشت می شود. کشت ارزن مروارید با ماشین مخصوص بذر کار غلات بهترین روش بوده و نه تنها بهترین جوانه زنی را تضمین می کند بلکه پراکندگی یکنواخت و خوب گیاه را نیز به همراه خواهد داشت.
در ارزن ها بهترین زمان برداشت جهت علوفه سبز، پس از ظهور پانیکول ها و بهترین زمان برداشت برای تولید دانه، در زمان تغییر رنگ پانیکول ها و زرد شدن برگ های پایین می باشد.
